- er ikki bara ein spurningur um lærarar ella børn, men um at hava eitt eksakt og viðkomandi fakmál - tí ongin kann hugsa longri, enn hann hevur mál til!

Um vit líta nøkur ár aftur í tíðina, so var okkara fakmál við tess serligu fakterminologi í stóran mun samanfallandi við fakmálini í okkara grannalondum og á tí altjóða økinum – við smáum frábrigdum. Hetta gjørdi tað lætt at vera føroyingur, tí í fakmálum høvdu vit ein altjóða heimabana, ið gjørdi tað lætt og eintýðugt - interaktivt at leita fram upplýsingar, eins og vit kenna tað frá m.a. tí medicinska heiminum, har tey latínsku heitini eru standard.

Hesin fyrimunur við altjóða føroyskum fakmáli datt niðurfyri, tá smásárir málentuiastar settu sær fyri at avskaffa okkara altjóða fakmál og erstatta / substituera tað við naknum nýyrðum, ið ofta vóru heil ella hálv íslendsk. 

Hetta hevur ikki bert viðført eina málsliga babylonska  forvirring í fakmálinum, men hevur eisini viðført eitt skisma ímillum børn og foreldur. Eg kenni fleiri foreldur, ið siga seg hava uppgivið at gera lektiur við børnunum innan náttúrufakini, tí alt er so fremmant fyri teimum, og tá kann talan enntá vera um fólk við góðari útbúgving. 

Vit kunnu taka nøkur dømir:

Føroyskt/(altjóða) Nýføroyskt/(íslendskt)      

Matematik         Støddfrøð

Fysik         Alisfrøði

Kemi         Evnafrøði

Biologi         Lívfrøði

Geologi         Jarðfrøði

Geografi         Landafrøði

Botanik         Plantufrøði

Molekyli         Mýl

Molekylvekt         Mýlatyngd

Partikkil         Bitil

Symmetrisk         Makaskapaður

Symmetriplan         Samsvarsflati

Parallel         Javnfjarur

Parallelogram         Javnfirringur

Rektangul         Rætthyrningur

Kvadrat         Ferningur

Romba         Skákferhyrningur

Sirkil         Klingra

Radius         Snælda í klingru

Diametur         Tvørmát

Periferi         Umfar

Tangent Viðberi

Keyla         Strýta

Keyluformur Viggvaksin

Prisma Strenda

Trapetz Skákhyrningur

Integralrokning Heildarrokning

Differentialrokning Munarrokning

Asymptota Atfelling

Acceleratión Dik

Fakmálslig heilavasking og forvirring

Kendi eysturríkski filosoffurin, Ludvig Wittgenstein (1889-1951), sigur tað sera greitt: “Eingin kann hugsa longri, enn hann hevur mál til”, og hetta er í stuttum trupulleikin – bæði hjá lærarum og børnum, tí innan náttúruvísind hava vit brúk fyri einum eksaktum fakmáli, sum vit fordums høvdu, men sum nú er tikið frá tí yngra ættarliðnum og børnunum. Børn og lærarar verða tvungin til at brúka eitt fremmandagerandi “puristiskt eftirgjørt” fakmál, ið mangan ikki er í familju við tað altjóða fakmálið, ið annars gevur óavmarkaðar møguleikar til at samskifta interaktivt við á internetinum og at kunna seg í útlendskum lærubókum yvirhøvur. 

Tað verður heldur ikki betri av, at fimm – í náttúrvísindi serliga vitalir bókstavar – c, q, w , x og z eru útihýstir úr tí føroyska stavraðnum, tí av teimum 118 grundstoffunum liggja 18 uttanfyri tað skerda stavraðið: (14 við c, 1 við w, 1 við x og 2 við z). Hetta fremmandager eisini á øðrum økjum.

Mugu endurskapa okkara modificeraða altjóða fakmál

Um okkara lærarar og børn skulu hava nakran kjans at kappast í komandi PISA-kanningum, mugu vit endurskapa okkara modificeraða altjóða fakmál, so vit aftur – interaktivt - megna at samskifta við og skilja umheimin og okkum sjálvi á tí náttúrvísindaliga økinum. Góðan byr!

07.12.2016

Regin Eikhólm

Málfelagið-móðurmálinum at frama