Fróðskaparsetrið: Í vísindaligu greinini um allan vísindaliga arvastreingin (heil-genomið) hjá føroyingum greinar Hannes Gislason, professari, genetiskt fjølbroytni, innannøring og skyldskap langt aftur í tíðina.

Úrslitini kunnu hava týdning fyri serstakan heilivág (personalized medicine), kanningar av genetiskum sjúkum, umframt at úrslitini kunnu hava fornfrøðiligan áhuga. Tey geva m.a. ábendingar um, at fyrsta landnám Føroya var millum ár 50 og 300, sum er upp í tvær til tríggjar øldir fyrr, enn áður hildið í fornfrøðiligum kanningum.

Genetiskt avbyrgt fólk
Føroyingar eru at rokna sum eitt genetiskt avbyrgt fólk, og eru tí sera vælegnaðir til ílegugransking.

Hetta kemst av okkara fjarskotnu støðu landafrøðiliga, og at flestu føroyingar stava frá lutfalsliga fáum niðursetufólkum. Tá fá niðursetufólk búseta nýtt land, har eingi onnur fólk búgva, so hevur tað við sær, at genetiska fjølbroytnið avmarkast, og fáir møguleikar eru at finna sær maka. Hetta kallast fløskuhálsárin (bottleneck effect), sum ofta elvir til innannøring (inbreeding), tí nær skyld fólk fáa børn. Fløskuhálsárinið er størst stutt eftir landnámið, til fólkatalið og genetiska fjølbroytnið síðani veksur somikið, at fløskuhálsárinið spakuliga minkar aftur.

SNP (Single Nucleotide Polymorphisms) eru broytingar (punkt-mutatiónir) av einstøkum bókstavi (DNA-basu A, C, G ella T) í eini  bókstavarøð av arvastreinginum í mun til eitt tilvísingargenom, sum verður brúkt til samanberingar. Hvør einstaklingur hevur meira enn tríggjar milliónir SNP, og hesi hava stóran áhuga í ílegugransking.

Fólk hava tvey avrit av kromosomum, eitt frá hvørjum foreldri. Tessvegna arva vit tvey eins ella tvey ymisk avrit av hvørji SNP-bókstavarøð í arvastreinginum. Tey tvey avritini (SNP-genotypur) verða nevnd heterozygotar, um avritini eru ymisk, og homozygotar, um avritini eru eins.

SNP-heterozygositetur (H) er samlaða talið av heterozygotum, býtt við samlaða talinum av øllum SNP-um í arvastreinginum. Høgt og lágt H merkir ávikavist stórt og lágt genetiskt fjølbroytni. Ynskiligt er at hava eitt høgt H, tí lágt fjølbroytni og innannøring kann økja títtleikan av genetiskum sjúkum.

Genetiskt fjølbroytni og innannøring
Í greinini hjá Hannes Gislason er allur arvastrongurin (heil-genomið) hjá einum lítlum bólki av føroyingum greinaður við hagfrøði, forritan og teldufrøði (bioinformatikki).

Úrslitini vísa, at genetiska fjølbroytnið (H) er lutfalsliga høgt hjá einstaklingum, tí einstaklingar hava nógvar persónligar mutatiónir av nýggjari uppruna. Hinvegin er fjølbroytnið mett lágt fyri tær mutatiónir, sum føroyska fólkið hevur til felags, og sum eru av eldri uppruna.

Langar røðir av SNP, har flest allar eru homozygotar, nevnast ROH-ir (runs of homozygosity). Hesar røðir eru í greinini brúktar til at meta um innannøringina í føroyska fólkinum samanborið við innannøringina hjá bæði nútíðar- og fornaldarfólki í Evropa. Innannøringin verður mett hægst í Evropa, og líkist mest innannøringini hjá fornaldarfólki heldur enn hjá nútíðarfólki í Evropa.

Les meira um evnið